WYMAGANIA ZASADNICZE WYNIKAJĄCE Z DYREKTYWY MASZYNOWEJ 2006/42/WE I SYSTEMU OCENY ZGODNOŚCI.

Wygrodzenia i osłony maszyn są bardzo popularnym rozwiązaniem, uniemożliwiającym dostęp do obszarów niebezpiecznych, występujących w maszynie. Wiele firm, produkując maszyny, wyposaża je w tego typu zabezpieczenia. Bardzo często nie uwzględniają one jednak wymagań zasadniczych dla tych wyrobów, wynikających z systemu oceny zgodności¹. Analizowane wygrodzenia i osłony mogą być wykonane w różnych formach, np. jako bariery, osłony siatkowe, odgrodzenia lub inne elementy. Przedstawione w artykule interpretacje są w ogólnym zarysie zgodne ze stanowiskiem Machinery Directive ADCO Group².

Osłony i wygrodzenia jako elementy bezpieczeństwa. Jako podstawa prawna służy dyrektywa maszynowa 2006/42/WE, która definiuje jasno obszar swojego stosowania, poprzez określenie odpowiednich grup produktów, których dotyczą wymagania zasadnicze w niej zawarte:

• maszyn,
• wyposażenia wymiennego,
• elementów bezpieczeństwa,
• osprzętu do podnoszenia,
• łańcuchów, lin i pasów,
• odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu,
• maszyn nieukończonych ³.

Każdy z wyżej wymienionych produktów podlega pod określone procedury oceny zgodności. Oznacza to, że na produktach tych, w większości przypadków, powinno znaleźć się odpowiednie oznakowanie CE (wyjątek stanowią np. maszyny nieukończone).

Klasyfikacja wygrodzeń i osłon siatkowych

Wygrodzenia i osłony siatkowe bardzo często zaliczane są do grupy elementów bezpieczeństwa. Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE definiuje tzw. „element bezpieczeństwa” jako element:

• który służy do spełnienia funkcji bezpieczeństwa,
• który jest wprowadzany do obrotu niezależnie,
• którego uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu osób,
• który nie jest niezbędny do działania maszyny lub który można zastąpić zwykłymi elementami tak, aby maszyna mogła działać³.

W Załączniku V dyrektywy maszynowej 2006/42/WE podano również orientacyjny wykaz elementów bezpieczeństwa, w którym znalazły się właśnie osłony:

„Osłony i urządzenia ochronne zaprojektowane w celu ochrony osób przed częściami ruchomymi związanymi z procesem przebiegającym w maszynie.” ³

Jak widać, zgodnie z powyższymi definicjami, aby osłony i wygrodzenia były klasyfikowane jako elementy podlegające pod procedury systemów oceny zgodności, muszą przede wszystkim pełnić funkcję bezpieczeństwa. Funkcja ta będzie realizowana przez osłony i wygrodzenia wtedy, kiedy będą one zastosowane w maszynie w celu uniemożliwienia dostania się fizycznie do strefy niebezpiecznej osób potencjalnie narażonych, znajdujących się w otoczeniu maszyny.

Osłony i wygrodzenia najczęściej chronią osoby narażone przed częściami ruchomymi, związanymi z procesem realizowanym w maszynie. Tylko w takim przypadku brak osłony i wygrodzenia lub ich uszkodzenie będzie zagrażało bezpieczeństwu osób. Oczywiście wygrodzenia i osłony z reguły spełniają również ostatnie wymienione wcześniej wymaganie. Nie są niezbędne do wykonywania przez maszynę procesu, maszyna może bez nich działać.

Wyłączenia z dyrektywy maszynowej

Osłony i wygrodzenia stosowane jako elementy wygradzające, odgradzające, separujące itp., nie pełniące jednak funkcji bezpieczeństwa, nie będą podlegały pod procedury oceny zgodności dyrektywy maszynowej 2006/42/WE. Na tego typu produktach nie znajdzie się zatem żadne oznakowanie CE. Dodatkowo, aby osłony i wygrodzenia podlegały pod opisywany system, muszą być wprowadzane do obrotu niezależnie.

Mówi o tym również jednoznacznie kolejny zapis w dyrektywie maszynowej 2006/42/WE definiujący wyłączenia.

„Z zakresu niniejszej dyrektywy wyłączone są: a) elementy bezpieczeństwa przeznaczone do użytku jako części zamienne identycznych elementów i dostarczone przez producenta oryginalnej maszyny.” ³

Jak widać, osłony wprowadzane do obrotu razem z maszyną, które są następnie dostarczane przez producenta maszyny jako jej oryginalne części zamienne, nie będą podlegały pod procedury systemu oceny zgodności. W takim przypadku na tych osłonach może zabraknąć oznakowania CE.

ANALIZA PRZYPADKÓW - OZNAKOWANIE CE

Interpretując wcześniej przytoczone definicje i klasyfikacje osłon zgodne z wytycznymi dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, można wyodrębnić cztery różne przypadki wprowadzenia ich do obrotu.

Przypadek 1: Osłony i wygrodzenia zostały zaprojektowane i wykonane przez producenta finalnej maszyny wprowadzonej do obrotu lub oddawanej do własnego użytku.

W tym przypadku osłona i wygrodzenie stanowią jeden wspólny zespół z finalną maszyną dostarczaną przez producenta. Oznaczenie zgodności CE umieszczone na takiej maszynie oznacza, że wchodzące w jej skład osłony i wygrodzenia, a także inne elementy składowe, przeszły procedurę oceny zgodności przeprowadzoną przez producenta maszyny. Przy wykonywaniu osłon i wygrodzeń producent maszyny powinien wziąć pod uwagę wszystkie ryzyka związane z tymi elementami. Konieczne jest też prawidłowe dobranie ich parametrów, przeznaczenia i gabarytów.
Należy pamiętać, że w tym przypadku producent maszyny finalnej ma pełną prawną odpowiedzialność za projekt i wykonanie tych elementów. Osłony takie będą traktowane jako zwykłe części zamienne do maszyny, dostarczane przez ich producenta (nie są wprowadzane do obrotu niezależnie). Nie jest zatem wymagane umieszczenie na nich osobnego oznakowania CE.

Przypadek 2: Osłony i wygrodzenia zostały jedynie zaprojektowane przez producenta finalnej maszyny, ale wykonano je zgodnie z dostarczoną specyfikacją projektową u innego dostawcy.

Jeżeli osłony i wygrodzenia zostały zaprojektowane przez producenta finalnej maszyny, natomiast ich wykonanie powierzono innemu podwykonawcy zgodnie z dostarczoną specyfikacją techniczną wynikającą z dokumentacji projektowej to odpowiedzialność prawna spoczywa na podmiocie wprowadzającym osłony razem z maszyną do obrotu lub do własnego użytku. Dotyczy to również sytuacji, kiedy dostawca osłon i wygrodzeń zbudował je jako połączenie poszczególnych elementów ogrodzenia, zgodnie z dostarczonym projektem. Interpretacja taka wynika z faktu, że wyprodukowane w ten sposób osłony stanowią części składowe finalnej maszyny. Ponadto producent osłon nie był w stanie przeprowadzić pełnej procedury oceny zgodności wyrobu, gdyż faza projektowa obejmująca dobór materiału, geometrii oraz ocena ryzyka, związanego z zastosowaniem osłony, nie była przez niego przeprowadzana.

W takim przypadku, podobnie jak wcześniej na osłonach i wygrodzeniach nie będzie znajdowało się oznakowanie CE, a pełna odpowiedzialność prawna za osłony spadnie na producenta finalnej maszyny.

Oczywiście wyjątkiem od przedstawionej sytuacji mogą być osłony i wygrodzenia sprzedawane nie tylko dla danego producenta w oparciu o jego projekt, ale sprzedawane niezależnie na rynku. Sytuacje taką dokładnie opisano w Przypadku 3.

Przypadek 3: Osłony i wygrodzenia są wprowadzane do obrotu niezależnie, jako finalny produkt spełniający kryteria elementów bezpieczeństwa.

W tym przypadku producent osłon i wygrodzeń odpowiada zarówno za etap projektowy, jak i wykonawczy finalnego produktu, stanowiącego element bezpieczeństwa. Osłony i wygrodzenia tego typu powinny zatem spełniać odpowiednie wymagania zasadnicze, wynikające z dyrektywy maszynowej 2006/42/WE oraz posiadać oznakowanie CE. Do produktów takich producent powinien obowiązkowo dostarczyć ich instrukcję obsługi w języku polskim oraz deklarację zgodności WE.

Produkty posiadające oznaczenie CE powinny być użytkowane tylko i wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem, określonym w instrukcji obsługi. Oznacza to, że de facto producent dokładnie określa sposób i ograniczenia związane ze stosowaniem takich osłon, a ich użytkownik musi się do nich dostosować.

Przypadek 4: Komponenty do osłon i wygrodzeń wprowadzone do obrotu i/lub użytku niezależnie.

Samodzielne komponenty i /lub elementy składowe do osłon i wygrodzeń, które są wprowadzane do obrotu niezależnie, nie są elementami bezpieczeństwa. Z tego względu nie podlegają one pod wymagania zasadnicze dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, i co za tym idzie nie powinny być oznakowane znakiem CE.

Interpretacja taka wynika bezpośrednio z przypisanego tym elementom przeznaczenia. Część składowa osłony i wygrodzenia sama z siebie nie zapewnia żadnej funkcji bezpieczeństwa.

Elementy te, po połączeniu w całość z innymi komponentami i częściami składowymi, mogą stworzyć końcową osłonę lub wygrodzenie. Dopiero wtedy podmiot wprowadzający taki produkt będzie musiał przeprowadzić procedurę oceny zgodności z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy maszynowej 2006/42/WE.

Wyjątkiem są drzwi chroniące dostępu do urządzenia lub pojedynczego elementu, stwarzającego określone zagrożenie w maszynie. Ponieważ drzwi takie niejako same w sobie mogą być elementem uniemożliwiającym dostęp do strefy niebezpiecznej, pomimo tego, że są komponentem osłony, spełniają również funkcję bezpieczeństwa. W takim przypadku mogą być one oznakowane znakiem CE, a producent osłon musi stosować się do wszystkich wytycznych odnośnie ich stosowania i używania, przedstawionych w instrukcji obsługi.

Przypadek 5: Osłony i wygrodzenia oraz kombinacje ich samodzielnych komponentów bez nadanej funkcji ochronnej.

Jeżeli wygrodzenia lub kombinacje ich samodzielnych komponentów będą stosowane w jakikolwiek sposób nie związany z realizacją funkcji bezpieczeństwa związaną z maszyną. Elementy te nie będą podlegały systemowi oceny zgodności z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy maszynowej 2006/42/WE.

Bardzo dobrym przykładem tego typu wygrodzeń są ogrodzenia terenu wokół obiektu, np. zakładu pracy albo inne wygrodzenia stosowane w celach porządkowych na jego terenie.

Artykuł ukazał się na łamach czasopisma „Szef Utrzymania Ruchu” nr 2 Marzec-Kwiecień 2017

Źródła:
[1] Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności, Dz.U. 2002 nr 166 poz. 1360 z późniejszymi zmianami
[2] Safety fences as safety component under the Machinery Directive 2006/42/EC, the Machinery Directive ADCO Group meeting the 9th and 10th October 2014 in Cracow (Poland)
[3] Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE